تعدد زوجات
در این مقاله برآنیم تا به ذکر سه مورد از متونی که به موضوع تعدد زوجات در ایران پرداخته اند، اشاره کنیم .لازم به توضیح است که قصد ما از طرح این بحث در سیر کار تحقیقی ، به سبب آن است که نسبت به تاریخچه ی این امر در کشورمان آگاهی یابیم و با این پیش فرض، بهتر بتوانیم به تحلیل و تفسیر این موضوع بپردازیم.
1- کریستن سن در کتاب "ایران در زمان ساسانیان" صفحه346 مىگوید:
«اصل تعدد زوجات اساس تشکیل خانواده(در ایران زمان ساسانیان)به شمارمىرفت.در عمل، تعداد زنانى که مرد مىتوانست داشته باشد به نسبت استطاعت اوبود.ظاهرا مردمان کم بضاعتبه طور کلى بیش از یک زن نداشتند.رئیس خانوادهاز حق ریاست دودمان بهرهمند بود.یکى از زنان،سوگلى و صاحب حقوق کاملهمحسوب شده و او را«زن پادشاییها»(پادشاه زن) یا زن ممتاز مىخواندند.از اوپستتر زنى بود که عنوان خدمتکارى داشت و او را زن خدمتکار(زن چگاریها) مىگفتند.حقوق قانونى این دو نوع زوجه مختلف بود.ظاهرا کنیزان زر خرید وزنان اسیر جزو طبقه چاکر زن بودهاند.معلوم نیست که عده زنان ممتاز یک مردمحدود بوده استیا خیر.اما در بسیاری از مباحثات حقوقى ، از مردى که دو زن ممتازدارد سخن به میان آمده است.هر زنى از این طبقه عنوان بانوى خانه داشته است وگویا هر یک از آنها داراى خانه جداگانه بودهاند.شوهر مکلف بود که مادام العمر زنممتاز خود را نان دهد و نگهدارى کند.هر پسرى تا سن بلوغ و هر دخترى تا سنازدواج داراى همین حقوق بودهاند، اما زوجههایى که عنوان چاکر زن داشتهاندفقط اولاد ذکور آنان در خانواده پدرى پذیرفته مىشده است.»
2- در تاریخ اجتماعى ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان(تالیف مرحوم سعیدنفیسى) مىنویسد:
«شماره زنانى که مردى مىتوانستبگیرد نامحدود بود،و گاهى در اسناد یونانىدیده شده است که مردى چند صد زن در خانه داشته است.»
3- منتسکیو در روح القوانین از آکاتیاس،مورخ رومى،نقل مىکند که:
«در زمان ژوستى نین چند نفر از فلاسفه رومى که مورد آزار و اذیت مسیحیان قرارگرفته و نمىخواستند مذهب مسیح را قبول کنند،روم را ترک گفته و به دربارخسرو پرویز پادشاه ایران پناه آوردند و در آنجا چیزى که بیشتر موجب حیرتآنها شده این بود که نه تنها تعدد زوجات مرسوم بود بلکه مردها با زنهاى دیگرانآمیزش مىکردند.»
نا گفته نماند که فلاسفه رومى به دربار انوشیروان پادشاه ایران پناه آوردند نهخسرو پرویز.ذکر خسرو پرویز در کلام منتسکیو اشتباه است.
از دیر زمان فقهای اسلام با احراز شرایط لازم به جواز چند همسری فتوا داده، ولیکن نظر برخی از فقهای شیعه و سنتی در دوره معاصر مغایر با آن است. از فقهای اهل سنت <شیخ محمد عبده> چنین فتوایی داشت، از فقهای فعلی شیعه آیت ا... سید محمد موسوی بجنوردی نیز آن را خلاف عدالت اجتماعی در شرایط فعلی میداند. در خصوص این نظر گفتوگویی با آیت ا... سیدمحمدموسوی بجنوردی انجام شده که آن را میخوانید.
جناب موسوی بجنوردی شما در روزهای اخیر مطرح کردهاید که چند همسری با عدالت اجتماعی در تناقض است. لطفا در این خصوص توضیح بیشتری را مطرح نمایید؟
25 ص
مقدمه :
از به هم پیوستن رودخانه های کشف رود و هریرود در منهی الیه شمال شرق کشور ، رودخانه تجن بوجود می آید این رودخانه مرز مشترک ایران و ترکمنستان است و در ادامه به کویر قره قوم منتهی می شود . این رودخانه از اراضی نسبتاً مسطحی عبور می نماید . مئاندری شدن رودخانه و طغیان سیلابها وته نشین رسوبات ریزدانه در طی سالهای مختلف خاکهای خاص این دشت سیلابی را بوجود آورده است . براساس مطالعات انجام شده ( 2 ) خاک این منطقه که تراسهای آابرفتی می باشد در سری تجن – تجن شور کم عمق و خیلی کم عمق ، قرار دارد .
شرایط خاص هیدرولوژیکی ، خاک و اقلیم منطقه باعث ایجاد بیشه زارهایی شاملدو گیاه ، پده ( euphratica Populus ) و گز (Tamarix ) در این اراضی شده است در این تحقیق تاثیر برخی فاکتورهای فیزیکی و شیمیائی خاک بر تعداد و درصد پده و گز بررسی می گردد .
مواد وروشها
این بررسی در حاشیه رودخانه تجن ( سرخس ) در محدوده جغرافیائی 57 º 35 تا 40 º 36 عرض شمالی و 07 º 61 تا 61 º 12 طول شرقی در منتی الیه شمال شرق کشور صورت گرفته است . که در برگیرنده تشکیلات دوران چهارم زمین شناسی است . از نظر هیدرولوژی رودخانه تجن تنها منبع تغذیه آب زیرزمینی دشت سرخس است . میزان بارندگی منطقه 200 میلی – متر ، میانگین دمای سالانه 5/17 درجه سانتی گراد و حداقل دما 4/21 و حداکثر دما 5/46 درجه سانتیگرات ، تعداد روزهای یخبندان 42 روز ، رطوبت نسبی هوا 2/51% تابش خورشید 2768 ساعت در سال و اقلیم براساس روش دومارتن خشک است .
از طریق پیمایش زمینی ، نقشه و تصاویر ماهواره ای سه منطقه در حاشیه رودخانه تجن با پوشش طبیعی پده و گز انتخاب گردید که عبارتند از : منطقه اول جنگل جهانبانی در 10 کیلومتری شمال شهر سرخس بطول 6 کیلومتر در حاشیه رودخانه ، منطقه دوم محدوده روستای کلاته قاسم خان در 30 کیلومتر ی جنوب شهر سرخس بطول 5 کیلومتر در حاشیه رودخانه ، و منطقه سوم در 8 کیلومتری شمال شهر سرخس در فاصله 5/2 کیلومتری رودخانه به مساحت 25 هکتار می باشند . برای بررسی تعداد و درصد پوشش گیاهان پده و گز از 33 پلات 10×10 متری به روش سیتماتیک تصادفی استفاده شد . نمونه گیری خاک نیز در همین چارچوب ، داخل 19 پلات با توجه به تغییرات پوشش گیاهی و خاک در سه عمق 30-0 ، 60-30 ، 100-60 سانتی متر انجام شده و بافت خاک ، درصد رطوبت اشباع،pH ، EC ، SAR ، CaCo³ ، Cl¯ ،Na+ ،Mg²+ ، Ca²+ در نمونه های خاک اندازه گیری شد .
تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزارStstisica و با استفاده از آنالیز همبستگی بین خصوصیات خاک و درصد پوشش و تعداد درختان پده و درختچه های گز همچنین روشهای طبقه بندی و روش آماری تحلیل مولفه های اصلی (PCA) انجام گرفت .
نتایج
از نظر پوشش گیاهی مناطق مورد مطالعه دارای پوشش غالب پده – گز و گز و بعضی قسمتها نیز دارای توده های خالص پده است . بافت خاک سطحی منطقه سیلتی لوم می باشد و یکنواختی نسبتاً خوبی دارد ولی در اعماق 60-30 و 90-60 سانتی متر بافت خاک در نمونه ها متفاوت است .
تاثیر بافت خاک بر پوشش گیاهی پده و گز به این صورت بدست آمد که در لیه 90-60 سانتی متری درصد رس با تعداد پده در پلات همبستگی مثبت و با تعداد گز در پلات همبستگی منفی و معنی دار ( در سطح 5% ) داشته ولی درصد شن با تعداد و درصد پوشش پده در پلات همبستگی منفی و با تعداد و گز در پلات همبستگی مثبت معنی دار دارا می باشد . از نظر فاکتورهای شیمیائی خاک بیشترین تغییرات مربوط به سدیم و کلرو منیزیم و کمتری تغییرات مربوط به pH و درصد آهک می باشد . بطور متوسط هدایت الکتریکی meq/1 98/، نسبت به جذب سدیم (SAR) 6/3 ، 8/7 = pH ، کلر( (meq/1 6/9 ، سدیم( meq/1 ) 34/71 و آهک 86/14% در این مناطق تعیین گردید . در بین فاکتورهای شیمیائی ، هدایت الکتریکی خاک (EC) کلر ، سدیم و نسبت جذب سدیم (SAR) که بر کیفیت خاک تاثیر می گذارند با پده همبستگی منفی و با گز همبستگی مثبت و معنی دار ( در سطح 5% ) دارا می باشند . اسیدیته خاک( pH ) و منیزیم با هیچکدام از گونه ها همبستگی نداشته و درصد آهک در لایه سطحی (30-0 ) با گونه پده همبستگی مثبت و با گونه گز همبستگی منفی معنی دار ( در سطح 5% ) دارد ( جدول 2 ) طبقه بندی مناطق مورد مطالعه براساس فاکتورهای فیزیکی و شیمیائی خاک نشان داد . که منطقه دارای تغییرات زیادی است ( به استثناء منطقه سوم ) و عامل اصلی ایجاد طبقات تغییرات سدیم و کلر و منیزیم می باشد . با استفاده از آزمون تحلیل مولفه های اصلی (PCA) مشخص شد که در بین عوامل بیوفیزیکی در منطقه ، فاکتور های زیستی پده بیشترین همبستگی را با مولفه اول داشته است و در بین عوامل فیزیکی و شیمیائی خاک ، عوامل شیمیائی از جمله کلر ، هدایت الکتریکی و نسبت جذب سدیم بیشترین همبستگی را با مولفه اول و فاکتورهای فیزیکی خاک بیشترین همبستگی را با مولفه دوم داشته اند .